Stres nədir?
COVID-19 pandemiyası ərzində böyük bir təzyiq və stres amili ilə qarşılaşa bilərsiniz.
- Xəstələrlə işləyərkən virusa məruz qalmanın məlum olmaması;
Yüksək iş tələbləri və ciddi bioloji təhlükəsizlik tədbirləri səbəbindən yaranan stres amilləri:
- İnfeksiya, profilaktika və nəzarət tədbirləri üzrə yetərincə olmayan təlim;
- Aydın olmayan, ziddiyyətli və ya tez-tez dəyişən metodik vəsaitlər;
- İşinizi təhlükəsiz şəkildə yerinə yetirmək üçün lazım olan fərdi qoruyucu vasitələrin, alətlərin və infrastrukturun olmaması;
- Fərdi qoruyucu vasitə taxmaq səbəbilə fiziki gərginlik;
- Məhsuldarlığın əks əlaqəsinin və səylər qarşısında kifayət qədər dəstək və ya mükafatın olmaması;
- Xəstələrin və ya ailələrinin istəkləri ilə milli səhiyyə tövsiyələri arasında gərginlik;
- Şəxslərə komfort və dəstək verməyi qadağan edə biləcək təhlükəsizlik protokolları;
- Həddən artıq sayıq və aydın vəziyyətdə qalmaq;
- Həmkarların itkisi də daxil olmaqla əzab və ölümə həmişəkindən çox şahid olmaq;
- İstirahət və təməl özünə qulluq fəaliyyətləri üçün məhdud imkanlar.
Qorxularla əlaqəli stres amilləri:
- İnfeksiya qorxusu, ailə üzvləri də daxil olmaqla başqalarını yoluxdurmaq, xəstələnmək və ölmək qorxusu;
- Karantin tələb olunarsa, işləyə bilməmək qorxusu və ya günahkarlıq hissi;
- İşdən qovulma və əvvəlki epidemiyanın təcrübəsini yaşamaq qorxusu;
- Uşaq baxımı və nəqliyyat kimi işdən kənarda davamlı şəxsi stres amilləri;
COVID-19 stres amillərinin şəxsi və ailə həyatı üzərində təsirinin nəticələri:
- Maddi yük və təsirlənən dolanışıq (ön sırada çalışan işçilərə ödəniş edilməməsi, maaşın verilməməsi, və ya ailə üzvlərinin iş yerlərini itirməsi);
- Şayiələr və təsdiqlənməmiş məlumatların yayılması daxil olmaqla xəbərlər və məlumatlarla həddindən artıq yüklənmə;
- Qorxu və inamsızlıq səbəbindən təcavüz, ayrı-seçkilik və zorakılıq halları da daxil olmaqla ailə üzvləri və ümumiyyətlə cəmiyyət tərəfindən yaranan sosial stiqma. Ümumiyyətlə, ön sırada çalışan işçilərin ailəsi də, cəmiyyət tərəfindən stiqma və diskriminasiya ilə üzləşə bilər;
Yuxarıda göstərilən səbəblərə görə siz bəzən stres keçirə bilərsiniz. Bu çətinliklərə avtomatik reaksiya olsa da, keçirdiyiniz streslə sağlam şəkildə mübarizə aparmamaq əlavə psixoloji problemlərə səbəb ola bilər.
Stres sizə necə təsir edir?
Uzun müddətli və ya nisbətən qısa bir müddətdə həddindən artıq stresə məruz qalmaq ön sırada çalışan işçilərin emosional və psixi rifahı üçün bir çox zərərli təsirlərə səbəb olur.
Uzun müddət stresə məruz qalmanın zərərli təsirlərinə aşağıdakılar daxildir:
- Göstərdiyiniz xidmətin keyfiyyətinin azalması (daha çox qəzalara və səhvlərə yol verə və qərar qəbul etmə qabiliyyətiniz zəifləyə bilər);
- Depressiya və təşviş pozuntularının başlanğıcı;
- Posttravmatik stres pozuntusu riskinin artması;
- Depressiya və ya təşviş pozuntularının residivi və ya pisləşməsi;
- Maddə istifadəsi ilə bağlı pozuntular və ya residivi;
- Tükənmə (işçilərin həm emosional, həm də enerji baxımından tükənməsi, işlərindən uzaqlaşması və ya işə qarşı skeptik və mənfi olması; şəxsi nailiyyət və ya peşəkar məhsudarlıq hissinin aşağı olması ilə əlaqədar işlərində yaranan qeyri-qənaətbəxş vəziyyət);
- İntihar riskinin artması.
Beləliklə, siz nə edə bilərsiniz?
- Supervizorunuzla açıq ünsiyyət qurun, ehtiyac duyduğunuz dəstəyi istəyin və özünüzü müdafiə etmək üçün hüquqlarınızla tanış olun.
Özünüzü qoruyun
- Dəyişdirilə bilən bir cədvələ və ya daha az stresli tapşırıqları yerinə yetirmək kimi iş düzəlişlərinə ehtiyacınızı bildirin.
- Əgər çatışmırsa, ehtiyacınız olduğunu düşündüyünüz həm əlavə təlimi, həm də əlavə fərdi qoruyucu vasitələri tələb edin.
- COVID-19 yoluxma halında kompensasiya və müalicə hüquqlarınıza dair açıqlama və işdə özünüzü təhlükəsizlikdə hiss etmədiyinizdə təcavüz və zorakılığa qarşı fiziki və hüquqi müdafiə istəyin.
- Nəzərə alınki, siz və həmkarlarınız fərdi qaydada supervizorunuza bu cür müraciətlər edə bilməyəcəksiniz (məsələn, iyerarxik fərqlər və ya işinizi itirmək qorxusu səbəbindən və s.). Belə bir vəziyyətdə etibarlı böyük həmkar və ya həmkarlar ittifaqı nümayəndəsi və ya ombudsman kimi bir vəkil təyin etmək faydalı ola bilər.
Nailiyyətləriniz barədə düşünün:
- 10‒15 dəqiqə fasiləsiz vaxt keçirə biləcəyiniz günün bir vaxtını seçin.
- O vaxt üçün zəngli saat qurun.
- Bu vaxt müddətində gün ərzində yerinə yetirdiyiniz üç şeyi düşünün.
- Bu üç nailiyyəti bir kağıza yazın.
- Hər gün üç nailiyyəti qeyd etməyə çalışın.
Narahatlığınızı təxirə salın
Hər gün narahat olmaq üçün bir az vaxt ayırmağa çalışın. Doğrudur, buna narahatlıq vaxtı deyilir. Nə vaxt və nə qədər çəkəcəyini siz qərar verirsiniz, 15 dəqiqə yaxşı başlanğıcdır, amma daha az vaxt ayıra bilərsiniz. 15 dəqiqə və ya daha az sınaqdan keçirməklə başlaya bilərsiniz.
- Həddindən artıq narahatlığın altında qalmağa başladığınızda, məsələn yatmazdan əvvəl və ya gecə yarısında, özünüzə deyin: “Mən sabah narahatlıq vaxtımda bu barədə narahat olacağam.”
- Bir neçə sözü komodunuzda bir kağıza yaza bilərsiniz. Sonra onların getməsinə izn verin.
- Qraundinq (grounding) edin və nəfəs alın.
- Narahat düşüncələr geri qayıdarsa, özünüzə söyləyin: “Təşəkkür edirəm, yaddaş, mən sabah narahatlıq vaxtımda bu barədə narahat olacağam”.
- Ertəsi gün ayrılan vaxt ərzində sizi narahat edən şeylər barədə narahat olun.
- Nəyi gördünüz? (Nəyə fikir verdiniz? Nəyə diqqət yetirdiniz?) Dünən gecə bu barədə narahat olduğunuz qədər narahatsınızmı?
Sərhədlərinizi bilin
Başqalarına kömək etməklə bağlı aciz hiss edirsinizsə, onunla bağlı nəsə edə biləcəyiniz və edə bilməyəcəyiniz problemləri müəyyənləşdirmək faydalı ola bilər. Müəyyən bir vəziyyətdə kömək edə bilmirsinizsə, özünüzü bağışlayın və özünüzə qarşı nəzakətli olun.
